.jpeg)
Truyền thông rêu rao về việc chính quyền Trump "nhượng bộ" khi miễn thuế cho điện thoại thông minh và máy tính nhập từ Trung Quốc. Rằng Washington đã phải cúi đầu trước áp lực từ Bắc Kinh, lo sợ chuỗi cung ứng công nghệ Mỹ tan nát. Hoàn toàn sai lầm! Đây không phải là một bước lùi, mà là một đòn hiểm hóc, một nước cờ cao tay trong ván cờ địa chính trị khốc liệt mà Tổng thống Trump đang chơi với Trung Quốc.
Đừng để bị đánh lừa bởi những phân tích hời hợt. Hãy nhìn sâu vào bản chất vấn đề: đây là một chiến lược được tính toán kỹ lưỡng nhằm củng cố chủ quyền công nghệ của Mỹ, đồng thời kiềm chế tham vọng bá quyền của Bắc Kinh, mà không gây ra cú sốc chết người cho nền kinh tế toàn cầu.
Sản phẩm "Made in USA" từ Trung Quốc – Cái Bẫy Ngọt Ngào!
Chúng ta cần phải phân biệt rõ ràng giữa sản phẩm công nghệ Mỹ sản xuất tại Trung Quốc và công nghệ của chính Trung Quốc. Cái gọi là "công xưởng thế giới" ấy, rốt cuộc cũng chỉ là nơi lắp ráp, gia công, thực hiện những công đoạn cuối cùng trong quy trình sản xuất. Trái tim, bộ não, linh hồn của những sản phẩm ấy – công nghệ lõi, thiết kế, phần mềm – vẫn nằm trong tay người Mỹ!
Tổng thống Trump không hề nhượng bộ, ông ta đang sử dụng lợi thế công nghệ vượt trội của Mỹ như một vũ khí địa chiến lược. Chuỗi cung ứng toàn cầu có 4 tầng:
- Tầng 1: Thiết kế công nghệ lõi (chip AI, OS, vi xử lý): Hoàn toàn do các tập đoàn Mỹ (Qualcomm, Nvidia, AMD, Intel) kiểm soát.
- Tầng 2: Công cụ sản xuất và phần mềm thiết yếu (EDA, thiết bị khắc chip): Mỹ (KLA, Synopsis) và Hà Lan (ASML) thống trị.
- Tầng 3: Lắp ráp, gia công, đóng gói: Trung Quốc, Đài Loan, Việt Nam.
- Tầng 4: Bán lẻ, thương hiệu, hệ sinh thái phần mềm: Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản.
Rõ ràng, Mỹ nắm giữ vị trí thống trị tuyệt đối ở các tầng 1, 2 và 4. Trung Quốc chỉ chiếm ưu thế ở tầng 3 – lắp ráp, gia công. Do đó, việc miễn thuế cho tầng 3 không phải là nhượng bộ, mà là bảo vệ lợi ích của Mỹ ở các tầng cao hơn, đồng thời ngăn chặn dã tâm leo thang của Trung Quốc.
Phân Loại Tàn Nhẫn: Cái Gì Được Miễn, Cái Gì Bị Trừng Phạt?
Hãy xem xét danh sách các mặt hàng được miễn và không được miễn thuế.
Được miễn thuế: iPhone, iPad, MacBook – những sản phẩm được thiết kế tại Mỹ, lắp ráp tại Trung Quốc. Dù có sử dụng linh kiện từ các nhà cung cấp như BOE (Trung Quốc), nguồn gốc xuất xứ vẫn được kiểm soát chặt chẽ. Vì sao? Vì chúng không phải là công nghệ lưỡng dụng (có thể dùng cho mục đích quân sự), và phần lớn giá trị gia tăng và lợi nhuận đều chảy về Mỹ. Công nghệ cốt lõi vẫn nằm trong tay người Mỹ, không phải người Trung Quốc.
Không được miễn thuế: Chip sản xuất bởi YMTC và SMIC, pin lithium và linh kiện xe điện của BYD và CATL, thiết bị bay không người lái (drone), hệ thống giám sát (DJI, Hikvision), phần mềm trí tuệ nhân tạo, siêu máy tính, thiết bị viễn thông (Huawei). Đây là những lĩnh vực mà Trung Quốc đang dốc tiền đầu tư để vươn lên, thách thức vị thế thống trị của Mỹ. Do đó, Washington đánh thuế nặng để kiềm chế tham vọng này.
Chính quyền Trump đã nhắm trúng huyệt tử của Trung Quốc. Họ không thể trở thành cường quốc công nghệ nếu không vượt qua cửa ải do Mỹ dựng lên. Và Trump đã siết chặt ngay tại điểm nghẽn chiến lược đó. Ngay cả khi Trung Quốc sản xuất được chip nội địa, họ vẫn phải phụ thuộc vào:
- Phần mềm thiết kế vi mạch (EDA): Do các công ty Mỹ nắm giữ.
- Máy quang khắc EUV: Độc quyền bởi Hà Lan, nhưng nằm trong tầm kiểm soát của Mỹ.
- Kiến trúc vi xử lý ARM/RISC-V: Gắn chặt với hệ thống bằng sáng chế do Mỹ chi phối.
Chỉ cần Mỹ chặn dòng chảy công nghệ, Trung Quốc sẽ bị giam cầm trong chuỗi giá trị toàn cầu. Việc Trump áp thuế và chặn quyền tiếp cận các công cụ này đã cắt đứt dây thần kinh truyền dẫn từ ý tưởng đến sản phẩm cuối cùng của Bắc Kinh. Trung Quốc bị bỏ đói công nghệ, ngay cả khi còn giữ nhà máy.
Làm Thuê Cho Mỹ, Mãi Mãi Không Lớn!
Miễn thuế giúp Trung Quốc tiếp tục sản xuất cho Mỹ, nhưng không được tiếp cận công nghệ mới, không được chuyển sang tầng giá trị cao hơn, không được thương lượng trong điều kiện bình đẳng. Họ vừa làm thuê, vừa bị rút ruột. Mỹ giữ trí tuệ, thương hiệu, dữ liệu và khách hàng.
Đây chính là thế cờ mà Trump thiết lập. Bạn vẫn có thể sản xuất, nhưng bạn không thể trở nên thông minh hơn. Bằng cách miễn thuế có chọn lọc, chính quyền Trump duy trì vị trí thống trị công nghệ của Mỹ, đặc biệt ở các tầng thiết kế, kiểm soát và tiêu chuẩn. Ông ta giam giữ Trung Quốc trong vai trò sản xuất gia công, khiến họ ngày càng phụ thuộc vào công nghệ Mỹ.
Kế hoạch "Made in China 2025" phá sản vì các lĩnh vực ưu tiên của Bắc Kinh đều bị đánh mạnh. Đây không phải là một nhượng bộ, mà là thiết kế lại trật tự công nghệ toàn cầu theo đúng luật chơi mà Mỹ mong muốn.
Danh sách miễn thuế thể hiện sự phân loại rất chính xác. Mỹ bảo vệ giá trị sở hữu trí tuệ và chuỗi lợi nhuận của mình, nhưng vẫn trừng phạt nặng những cấu phần củng cố năng lực công nghệ chiến lược của Bắc Kinh. Đây là bước đi cực kỳ tính toán.
Không có chuyện chính quyền Trump chịu sức ép từ Apple hay các tập đoàn công nghệ. Họ chủ động bảo vệ những trụ cột chiến lược mà Mỹ chưa thể thay thế ngay được. iPhone và MacBook không thể rời khỏi Trung Quốc trong vòng vài tháng. Nếu đánh thuế toàn phần, Mỹ sẽ gây gián đoạn cho hệ thống tiêu dùng và tài sản của chính mình. Nhưng nếu miễn trừ có điều kiện, Washington giữ được sự ổn định trong ngắn hạn, đồng thời tiếp tục xây dựng chuỗi cung ứng thay thế tại Việt Nam, Ấn Độ, Mexico.
Đây là miễn trừ chiến thuật, có thời hạn, không phải là nhượng bộ nguyên tắc. Mọi ngoại lệ thuế quan phải mang lại sức ép chiến lược. Do đó, miễn trừ chỉ áp dụng trong 90 ngày, đồng thời đặt điều kiện Trung Quốc phải ngưng trợ cấp bất hợp pháp cho các doanh nghiệp công nghệ, phải minh bạch hóa chuỗi xuất xứ và không được chuyển hàng công nghệ Mỹ cho các công ty quân sự hoặc nhà nước. Nếu Bắc Kinh không đáp ứng, Washington có thể kết thúc miễn thuế bất cứ lúc nào và áp dụng trừng phạt gấp đôi. Đây là cách Trump dùng "cửa mở có điều kiện" để kiểm soát phản ứng của Bắc Kinh.
Chia Cắt Lực Lượng, Cô Lập Nguồn Lực!
Khi áp thuế với quy mô chưa từng có, chính quyền Trump không hề hành động cảm tính. Ông ta áp dụng tư duy chiến lược cổ điển: chia cắt lực lượng đối phương, cô lập nguồn lực trọng yếu, giữ lợi ích chiến lược cho mình.
Trong ván bài với Trung Quốc, chiến lược đó thể hiện rõ ràng qua cách đánh nặng vào công nghiệp nhà nước, hàng hóa đầu tư lớn, linh kiện quốc phòng, năng lượng, vật liệu chiến lược – nơi Bắc Kinh kiểm soát tuyệt đối; giữ lại các sản phẩm lắp giáp chung, sở hữu Mỹ – nơi giá trị gia tăng, công nghệ và thị trường thuộc về Mỹ.
Đây là kiểu đánh trọng điểm để gây tổn thương tối đa cho đối thủ, mà giảm thiểu thiệt hại cho bên mình. Trump hiểu rõ là Mỹ muốn tách chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc, nhưng không thể phá chuỗi ngay lập tức. Nếu làm vậy, doanh nghiệp Mỹ sẽ vỡ trận, hệ thống logistics sụp đổ, người tiêu dùng phải gánh hậu quả.
Do đó, chiến thuật được thiết kế theo ba cấp độ:
- Đánh thuế mạnh: Vào các sản phẩm do Trung Quốc sở hữu và kiểm soát.
- Miễn thuế có thời hạn: Với các sản phẩm của Mỹ được lắp ráp tại Trung Quốc, để các tập đoàn có thời gian chuyển dần sang các nước khác.
- Tăng tốc ưu đãi và đầu tư: Cho chuỗi cung ứng mới bên ngoài Trung Quốc.
Đây là chiến lược tách rời có kiểm soát, một cuộc đại phẫu được thực hiện từng bước để tránh sốc hệ thống.
Việc chính quyền Trump miễn thuế cho ngành công nghệ không phản ánh sự nhượng bộ trước Apple hay Intel, mà phản ánh thực tế là Thung lũng Silicon là vũ khí chiến lược dài hạn của Mỹ trong cuộc cạnh tranh công nghệ với Trung Quốc. Nếu các tập đoàn Mỹ yếu đi, Trung Quốc có cơ hội bứt phá trong công nghệ dân sự và quốc phòng lưỡng dụng.
Giữ Thung lũng Silicon không chỉ là giữ doanh thu, mà còn là giữ vững vị trí thống trị về công nghệ toàn cầu. Khi các sản phẩm như xe điện, thiết bị viễn thông, pin lithium và thép bị đánh thuế 104% trở lên, Trung Quốc không thể bán phá giá và cạnh tranh bằng trợ cấp được nữa. Trump đang vô hiệu hóa vũ khí thương mại kiểu nhà nước của Bắc Kinh bằng luật chơi thị trường do Mỹ thiết lập lại.
Tác động của chiến thuật này sẽ khiến Bắc Kinh bị bóp nghẹt, dân Mỹ giữ quyền tấn công lẫn kiểm soát phản ứng. Kết quả bước đầu là doanh nghiệp FDI đang rút khỏi Trung Quốc. Từ Apple, Samsung đến các hãng Nhật Bản và Châu Âu. Trung Quốc vẫn tiếp tục phải sản xuất cho Mỹ trong lĩnh vực công nghệ cao, nhưng không còn được chủ động về chính sách. Mỹ kiểm soát cả đầu vào (thiết kế, công nghệ) lẫn đầu ra (thị trường tiêu dùng).
Trong lúc Bắc Kinh phản ứng bằng thuế trả đũa và bán tháo trái phiếu Mỹ, Trump chỉ nhường một chút ở ngoại lệ công nghệ, nhưng lại siết vòng vây toàn diện ở các lĩnh vực khác.
Trong chiến lược thuế quan của Trump, miễn trừ cho ngành công nghệ không phải là lùi bước, mà là cách giữ huyết mạch để tiếp tục tấn công có chiến thuật. Bằng cách đánh tách biệt, giữ bạn đánh thủ, Trump đã bẻ gãy thế trận tổng lực của Trung Quốc mà không gây phản ứng tiêu cực trong nội bộ Mỹ.
Cơ Hội Sống Sót Tạm Thời Hay Đòn Cứu Rồi Xiết Cổ?
Khi chính quyền Trump tuyên bố miễn thuế tạm thời cho các mặt hàng công nghệ cao nhập khẩu từ Trung Quốc, giới truyền thông quốc tế và một bộ phận chuyên gia kinh tế tại Bắc Kinh đã thở phào nhẹ nhõm. Đây là tín hiệu cho thấy Mỹ vẫn cần Trung Quốc, họ không thể cắt đứt chuỗi cung ứng trong một sớm một chiều.
Thế nhưng, cái nhìn này chỉ đúng ở bề nổi. Bên dưới chính sách miễn thuế có chọn lọc lại là đòn đánh tâm lý và chiến lược cực kỳ thâm sâu. Nó khiến Bắc Kinh tự tin duy trì trạng thái cũ, trong khi đó Hoa Kỳ chủ động tạo điều kiện cho chuỗi cung ứng dịch chuyển dần mà Trung Quốc không thể phản kháng tức thì. Tức là cho bạn thở, nhưng chỉ đủ để kéo dài sự phụ thuộc giả tạo, rồi xiết chặt lại bất cứ lúc nào.
Khi toàn bộ quyền miễn thuế do Washington quyết định theo chu kỳ 90 ngày, Bắc Kinh không thể lập kế hoạch kinh tế ổn định cho các ngành lắp ráp công nghệ. Các công ty Trung Quốc sống trong trạng thái chờ đợi, không biết lúc nào Mỹ siết lại. Các doanh nghiệp FDI trong nước Trung Quốc mất niềm tin dài hạn, càng đẩy nhanh việc rút vốn. Đòn "miễn nhưng không chắc chắn" đã khiến Trung Quốc mất kiểm soát chuỗi cung ứng mà không thể phản ứng quyết đoán.
Trong thời kỳ 2010-2018, mô hình lắp ráp công nghệ cao cho Apple, Samsung đã giúp Trung Quốc duy trì việc làm cho hàng triệu công nhân, thăng hạng trong chuỗi giá trị sản xuất, tăng trưởng xuất khẩu ở mức hai con số. Tuy nhiên, đến năm 2025, mức lợi nhuận thu được từ công đoạn lắp ráp đã giảm sút nghiêm trọng, chi phí lao động, đất đai, logistics tăng mạnh. Các nhà lắp ráp vẫn ở Trung Quốc, nhưng công nghệ, thị trường, thương hiệu đều không nằm trong tay họ.
Miễn thuế tạm thời của Mỹ giống như giữ xác mà lấy hồn. Cho Trung Quốc giữ việc, nhưng không còn sức mạnh kinh tế chính trị từ đó. Ở thế cờ này, Trung Quốc không thể trả đũa vào ngành công nghệ, vì họ cần Mỹ hơn là Mỹ cần họ.
Khi Mỹ miễn thuế cho iPhone, màn hình và máy tính, Trung Quốc không thể trả đũa theo cách tương tự, vì Bắc Kinh không có thị trường tiêu dùng nội địa tương đương Hoa Kỳ để ép các công ty Mỹ phải lệ thuộc. Nếu Bắc Kinh tự đánh thuế vào sản phẩm Apple, Dell, Intel, họ sẽ mất việc làm, FDI và cả nguồn thu nội tệ nữa. Điều này đặt họ vào một trạng thái "chống không được, theo cũng không xong".
Miễn thuế công nghệ tạo nên đòn bẩy chính trị. Khi Trung Quốc không còn đủ cơ sở để trả đũa mà không tự làm tổn thương chính mình.
Từ năm 2010 đến năm 2020, Trung Quốc kỳ vọng sẽ từng bước tiến lên sở hữu công nghệ lõi, biến "Made in China" thành "Created in China". Tuy nhiên, việc bị Hoa Kỳ kiểm soát lối ra (thị trường), trong khi họ cũng giữ luôn lối vào (công nghệ, phần mềm và chip) khiến mục tiêu này bị chặn đứng.
Trung Quốc không thể bứt phá về AI, siêu máy tính, bán dẫn, phần mềm lõi... Các công ty Trung Quốc bị cắt quyền truy cập thiết bị công nghệ từ các hãng Mỹ. Dù có lắp ráp được iPhone, thì họ chỉ còn là công xưởng của người khác, không còn là đối thủ cạnh tranh.
Do đó, đòn miễn thuế có giới hạn của ông Trump là đòn giữ Trung Quốc ở tầng dưới trong hệ sinh thái công nghệ toàn cầu vĩnh viễn, không cho họ bước lên. Vì vậy, động tác miễn thuế có điều kiện không phải là sự yếu đuối, mà là sự tinh vi chiến lược.
Chính sách miễn thuế tạm thời đối với các sản phẩm như iPhone, máy tính hay màn hình cảm ứng đạt được hai mục tiêu: giữ ổn định cho tiêu dùng Mỹ, tránh gây sốc thị trường nội địa, đồng thời kéo dài sự phụ thuộc của Trung Quốc vào chuỗi cung ứng công nghệ mà họ không làm chủ.
Đây là một chiến lược xoắn kép, vừa giữ bên mình, vừa triệt tiêu năng lực phát triển độc lập của đối phương. Nó khác hoàn toàn với chiến lược cắt đứt tức thì, từng được đề xuất bởi các nhà diều hâu. Tổng thống Trump không muốn giết chết mô hình Trung Quốc ngay, ông muốn để nó tự phân giã trong sự lệ thuộc bị kiểm soát.
Kết quả thực tế là Trung Quốc tiếp tục sản xuất, nhưng ngày càng suy yếu về chất lượng tăng trưởng. Các số liệu từ cuối quý 1 năm 2025 cho thấy họ tiếp tục là nơi lắp ráp iPhone, bo mạch, màn hình. Tuy nhiên, tăng trưởng GDP chỉ đạt 2,1%, thấp nhất kể từ năm 1990. FDI rút khỏi Trung Quốc tăng 18% so với cùng kỳ năm 2024, đầu tư vào R&D trong nước giảm mạnh, trong khi các công ty công nghệ mất quyền tiếp cận linh kiện và phần mềm từ Mỹ.
Như vậy, Trung Quốc không sụp ngay, nhưng đang mất dần cơ hội vượt trội về công nghệ và bị đóng khung trong vai trò là công xưởng không có sự sáng tạo. Không giống các đời tổng thống trước cố gắng tích hợp Trung Quốc vào hệ thống toàn cầu và cải hóa họ qua thị trường, Trump đã chọn chiến lược ngược lại: tách Trung Quốc khỏi cấu trúc trung tâm của chuỗi giá trị, kéo các quốc gia khỏi quỹ đạo ảnh hưởng của Bắc Kinh bằng ưu đãi thuế quan, dùng chính sách thuế như là công cụ định hình chính sách, chứ không còn đơn thuần là giao cản thương mại.
Đây là thương mại kiểu Trump, không để làm kinh tế, mà để làm chính trị, không để bảo hộ, mà để tái thiết trật tự. Cho nên không có sự nhượng bộ nào ở đây, mà chỉ có chiến thuật đánh vòng để đối phương không thấy đòn chính. Miễn thuế cho công nghệ không hề khiến Trung Quốc mạnh lên, ngược lại, nó làm Bắc Kinh chậm phản ứng vì tưởng đây là lối thoát, tệ hơn là kéo dài sự phụ thuộc sai lệch, khiến các công ty của họ không kịp tái cấu trúc mô hình sản xuất, cho phép Mỹ kiểm soát lại chuỗi giá trị rồi dứt điểm khi mà thời cơ đến.
Và rõ ràng, đây không phải là lùi một bước để tiến hai bước, mà là thả dây dai để siết chặt dần. Một kiểu cờ vây đúng nghĩa trong ván cờ thương mại thế kỷ này. Trump không chơi để thắng ngay, ông chơi để đối thủ không thể thắng về lâu dài.
Mặc dù mất dần ưu thế trong chuỗi cung ứng và bị Mỹ siết ở cả thuế quan lẫn công nghệ, Bắc Kinh vẫn còn những công cụ phản ứng tiềm tàng, bao gồm tăng tốc nội địa hóa công nghệ, đầu tư mạnh vào SMIC, Huawei, AI nội địa, bán dẫn, quốc phòng, hoặc họ cũng có thể sử dụng thị trường nội địa 1,4 tỷ dân làm vũ khí ngược để gây áp lực với các doanh nghiệp phương Tây, nhất là Đức, Hàn Quốc hay Nhật Bản. Họ cũng sẽ đẩy nhanh sáng kiến "Trung Quốc cộng 1" tại các nước dễ kiểm soát như Campuchia, Lào hay Pakistan để lách luật và phân tán rủi ro.
Ngay cả khi Trung Quốc bắt đầu bán tháo 760 tỷ USD trái phiếu kho bạc Mỹ, đây cũng là một động thái gây chú ý, nhưng nếu bán quá nhanh thì họ sẽ tự phá giá đồng nhân dân tệ và gây khủng hoảng thanh khoản nội địa. Mỹ hoàn toàn có thể bù vào bằng việc phát hành trong nước hoặc vốn từ các nước khác như Nhật Bản hay Ả Rập. Đây không phải là quân bài có tính quyết định, mà là một đòn tâm lý mang tính giới hạn của Bắc Kinh mà thôi