SGMOI - Tin tức thế giới

Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã gây bất ngờ khi công bố miễn thuế trong 90 ngày đối với một số sản phẩm điện tử nhập khẩu từ Trung Quốc, bao gồm điện thoại thông minh, máy tính bảng và máy tính xách tay. Quyết định này, được công bố vào ngày 13/4, diễn ra trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ-Trung leo thang với các mức thuế quan kỷ lục. Động thái được các nhà phân tích đánh giá là một nước cờ chiến thuật nhằm bảo vệ lợi ích công nghệ của Hoa Kỳ, đồng thời gia tăng áp lực lên Bắc Kinh trong cuộc chiến thương mại toàn cầu.

Bối Cảnh Căng Thẳng Thương Mại

Kể từ khi trở lại Nhà Trắng vào năm 2025, Tổng thống Trump đã đẩy mạnh chính sách thuế quan nhằm tái định hình trật tự thương mại toàn cầu. Vào ngày 2/4, ông tuyên bố áp thuế lên hàng hóa từ hơn 180 quốc gia, với mức thuế đặc biệt cao dành cho Trung Quốc, lên tới 145% (bao gồm 125% thuế cơ bản và 20% thuế phạt liên quan đến fentanyl). Động thái này được Trump mô tả là “ngày trọng đại nhất trong lịch sử Mỹ”, đánh dấu sự tái sinh của ngành công nghiệp Hoa Kỳ sau nhiều thập kỷ bị các đối thủ lợi dụng.

Tuy nhiên, các mức thuế quan mới đã gây ra những lo ngại lớn trong ngành công nghệ Mỹ. Các tập đoàn như Apple, Google, Intel, Nvidia và Meta đã gửi kiến nghị khẩn cấp lên Nhà Trắng, cảnh báo rằng thuế quan sẽ làm gián đoạn chuỗi cung ứng, đẩy giá sản phẩm tăng vọt và khiến ngành công nghệ Mỹ mất khả năng cạnh tranh toàn cầu trong vòng sáu tháng. Hội đồng Doanh nghiệp Công nghệ Mỹ (Tech Council) ước tính rằng giá iPhone 15 hoặc 16 có thể tăng từ 999 USD lên 1.299 USD, trong khi các hãng sản xuất chip và linh kiện phụ trợ đối mặt nguy cơ thua lỗ nghiêm trọng.

Trước áp lực này, Trump đã bất ngờ công bố miễn thuế tạm thời cho các sản phẩm điện tử như iPhone, iPad và MacBook, vốn được thiết kế tại Mỹ nhưng lắp ráp tại Trung Quốc. Quyết định này đi kèm tối hậu thư yêu cầu Bắc Kinh rút bỏ thuế trả đũa và đe dọa tăng thuế thêm 50% nếu không tuân thủ. Động thái đã khiến thị trường chứng khoán Mỹ phục hồi mạnh mẽ, với chỉ số Dow Jones tăng 619 điểm, S&P 500 tăng 95 điểm và Nasdaq tăng 337 điểm vào ngày 11/4.

Chiến Thuật Phân Tầng Công Nghệ

Theo các nguồn tin từ Nhà Trắng, việc miễn thuế không phải là nhượng bộ trước áp lực từ Thung lũng Silicon hay Bắc Kinh, mà là một phần trong chiến lược dài hơi nhằm duy trì vị thế thống trị công nghệ của Hoa Kỳ. Chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu được chia thành bốn tầng chính:

Tầng 1: Thiết kế công nghệ lõi (chip AI, hệ điều hành, vi xử lý), do các tập đoàn Mỹ như Qualcomm, Nvidia, AMD và Intel kiểm soát.

Tầng 2: Công cụ sản xuất và phần mềm thiết yếu (phần mềm thiết kế vi mạch EDA, máy quang khắc), do Mỹ, Hà Lan và các đồng minh nắm giữ.

Tầng 3: Lắp ráp, gia công và đóng gói, nơi Trung Quốc, Đài Loan và Việt Nam đóng vai trò lớn.

Tầng 4: Bán lẻ, thương hiệu và hệ sinh thái phần mềm, do Mỹ, Hàn Quốc và Nhật Bản dẫn đầu.

Hoa Kỳ hiện kiểm soát tuyệt đối các tầng 1, 2 và 4, trong khi Trung Quốc chủ yếu hoạt động ở tầng 3 – công đoạn lắp ráp. Việc miễn thuế cho các sản phẩm như iPhone hay MacBook, vốn thuộc tầng 3, được xem là động thái bảo vệ lợi ích Mỹ ở các tầng cao hơn, nơi giá trị gia tăng và sở hữu trí tuệ tập trung. Đồng thời, Washington tiếp tục áp thuế nặng lên các sản phẩm công nghệ chiến lược của Trung Quốc, như chip của YMTC và SMIC, pin lithium của BYD và CATL, cũng như thiết bị không người lái của DJI và hệ thống giám sát của Hikvision.

Cố vấn thương mại Nhà Trắng Peter Navarro cho biết: “Chúng tôi đang đánh vào tham vọng công nghệ của Bắc Kinh. Miễn thuế là cách giữ chuỗi cung ứng ổn định trong ngắn hạn, đồng thời xây dựng các lựa chọn thay thế tại Việt Nam, Ấn Độ và Mexico.” Navarro nhấn mạnh rằng miễn thuế chỉ áp dụng trong 90 ngày và đi kèm các điều kiện nghiêm ngặt: Trung Quốc phải chấm dứt trợ cấp bất hợp pháp, minh bạch hóa chuỗi cung ứng và ngăn chặn chuyển giao công nghệ Mỹ cho các thực thể quân sự hoặc nhà nước.

Tác Động Lên Trung Quốc

Quyết định miễn thuế của Trump đặt Trung Quốc vào thế tiến thoái lưỡng nan. Bắc Kinh hiện phụ thuộc lớn vào vai trò “công xưởng” lắp ráp cho các tập đoàn Mỹ, với các sản phẩm như iPhone chiếm phần lớn kim ngạch xuất khẩu. Dữ liệu năm 2024 cho thấy Trung Quốc sản xuất 78% điện thoại thông minh, 79% máy tính xách tay và 90% máy chơi game nhập khẩu vào Mỹ, với tổng giá trị nhập khẩu từ Trung Quốc đạt 439 tỷ USD.

Tuy nhiên, việc miễn thuế không đồng nghĩa với việc Trung Quốc được tiếp cận công nghệ lõi. Các công ty Trung Quốc vẫn bị cắt quyền sử dụng phần mềm thiết kế vi mạch (EDA), máy quang khắc EUV và kiến trúc vi xử lý ARM, vốn nằm trong tầm kiểm soát của Mỹ và đồng minh. Điều này khiến Trung Quốc bị “khóa” ở tầng giá trị thấp, không thể tiến lên các lĩnh vực như AI, siêu máy tính hay bán dẫn tiên tiến.

Kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với nhiều thách thức. Số liệu quý 1/2025 cho thấy tăng trưởng GDP chỉ đạt 2,1%, mức thấp nhất kể từ năm 1990. Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) rút khỏi Trung Quốc tăng 18% so với cùng kỳ năm 2024, trong khi đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) nội địa giảm mạnh. Các tập đoàn đa quốc gia như Apple, Samsung và Intel đang chuyển nhà máy sang Việt Nam, Ấn Độ và Mexico, làm suy yếu vai trò “công xưởng thế giới” của Trung Quốc.

Bắc Kinh đã phản ứng bằng cách áp thuế trả đũa 84% lên hàng hóa Mỹ và đe dọa bán tháo 760 tỷ USD trái phiếu kho bạc Mỹ. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng việc bán tháo quá nhanh có thể gây khủng hoảng thanh khoản nội địa và làm suy yếu đồng nhân dân tệ, hạn chế hiệu quả của quân bài này.

Rủi Ro Nội Bộ Tại Trung Quốc

Bên trong Trung Quốc, áp lực kinh tế đang làm gia tăng bất ổn xã hội. Các doanh nghiệp tư nhân và nước ngoài, cung cấp việc làm cho hơn 80% dân số, đang thu hẹp sản xuất hoặc đóng cửa do thuế quan Mỹ. Bộ máy giám sát khổng lồ của Trung Quốc, gồm 1,8 triệu cảnh sát, 7 triệu công chức và 8 triệu nhân viên giám sát internet, cùng hơn 600 triệu camera, đang chịu áp lực tài chính lớn để duy trì hoạt động.

Một tài liệu nội bộ của Bộ Công an Trung Quốc, được học giả Viên Hồng Băng trích dẫn, cho thấy sự xuất hiện của các “tổ chức xám” như hội cựu chiến binh và nhóm lao động di cư, bày tỏ bất mãn với chính sách của Bắc Kinh. Tài liệu cảnh báo rằng nếu kinh tế tiếp tục suy thoái, các tổ chức này có thể chuyển hóa thành lực lượng chính trị, đe dọa sự ổn định xã hội.

Trong nội bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc, quyền lực của Chủ tịch Tập Cận Bình đang bị thách thức. Hai phe phái đối lập – phe cải cách (đại diện bởi các thái tử đảng như Đặng Phổ Phương) và phe theo đường lối Mao Trạch Đông – được cho là đã tạm thời liên minh để chống lại ông Tập. Các nhà quan sát dự đoán một cuộc tấn công chính trị có thể diễn ra trước Đại hội Đảng lần thứ 21 vào năm 2027, với khả năng dẫn đến sự thay đổi lãnh đạo hoặc leo thang đối đầu với Mỹ.

Cơ Hội Cho Việt Nam

Trong bối cảnh Mỹ tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng, Việt Nam nổi lên như một điểm đến tiềm năng. Với vị trí địa lý gần Trung Quốc, hạ tầng công nghiệp phát triển và chính sách thu hút FDI ổn định, Việt Nam đang thu hút các tập đoàn công nghệ lớn. Intel đã cam kết đầu tư hơn 1 tỷ USD vào TP.HCM trong giai đoạn 2024-2025, trong khi Samsung chuyển toàn bộ dây chuyền sản xuất điện thoại sang Việt Nam. Apple cũng mở rộng hệ sinh thái sản xuất tại Bắc Giang và Bắc Ninh thông qua các đối tác như Luxshare và Foxconn.

Tuy nhiên, để trở thành trung tâm công nghệ khu vực, Việt Nam cần đáp ứng ba điều kiện: nâng cao chất lượng nguồn nhân lực công nghệ (đặc biệt trong chip và AI), xây dựng hệ thống pháp luật bảo vệ sở hữu trí tuệ, và phát triển chiến lược tiêu chuẩn hóa dữ liệu và công nghiệp lõi. Quan hệ hợp tác chặt chẽ với Hoa Kỳ sẽ là yếu tố then chốt để Việt Nam hiện thực hóa tiềm năng này.

Tình Hình Quốc Tế

Chiến lược thuế quan của Trump không chỉ nhắm vào Trung Quốc mà còn gây áp lực lên các đồng minh. Hơn 75 quốc gia, bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc và EU, đã chủ động đàm phán với Washington để tránh thuế cao. EU hoãn áp thuế trả đũa trong 90 ngày, trong khi Nhật Bản và Hàn Quốc cam kết mua thêm 25 tỷ USD dầu và khí đốt Mỹ. ASEAN, tại cuộc họp ngày 10/4, cũng tuyên bố ưu tiên đối thoại thay vì đối đầu với Mỹ.

Ngược lại, Trung Quốc ngày càng bị cô lập. Nga, đồng minh chiến lược của Bắc Kinh, bất ngờ áp thuế 55% lên phụ tùng ô tô Trung Quốc, trong khi Việt Nam áp thuế 19-28% lên thép cán nóng Trung Quốc. Các nước như Ấn Độ, Canada và Úc cũng tăng thuế lên hàng công nghiệp Trung Quốc, làm suy yếu nỗ lực của Bắc Kinh trong việc xây dựng liên minh chống Mỹ.

Tương Lai Bất Định

Với quyền kiểm soát thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới, Trump đang nắm lợi thế trong cuộc chiến thương mại. Tuy nhiên, nguy cơ leo thang thành tách rời thương mại hoàn toàn vẫn hiện hữu. Các biện pháp như cấm nhập khẩu sản phẩm chiến lược từ Trung Quốc, siết chặt xuất khẩu công nghệ, hay hủy niêm yết 286 công ty Trung Quốc trên sàn chứng khoán Mỹ (vốn hóa 1,1 nghìn tỷ USD) có thể gây tổn thất nghiêm trọng cho Bắc Kinh.

Trong khi đó, Trung Quốc có thể sử dụng lá bài Đài Loan để chuyển hướng áp lực nội bộ, làm gia tăng nguy cơ xung đột quân sự. Quan hệ Mỹ-Trung đang bước vào giai đoạn nguy hiểm, với những diễn biến khó lường trong tương lai gần.