SGMOI - Tin tức thế giới

Cuộc đối đầu Mỹ - Trung đang bước vào giai đoạn căng thẳng đỉnh điểm. Để giúp quý vị dễ hình dung thế trận chiến lược và chiến thuật của hai siêu cường hàng đầu thế giới, hôm nay chúng ta sẽ sử dụng bàn cờ vua như một công cụ giải thích sinh động và trực quan nhất.

Trong cờ vua truyền thống, mỗi bên có quân số ngang nhau, luật chơi đồng nhất. Nhưng trên bàn cờ địa chính trị hiện đại, Hoa Kỳ và Trung Quốc không cùng chung triết lý. Mỹ giống như người Anh, ưu tiên kiểm soát trung tâm, phối hợp dài hạn và xây dựng thế trận phòng thủ chủ động. Họ không vội vàng chiếu tướng mà dồn đối phương vào góc bằng chiến lược "ba vòng vây". Còn Trung Quốc lại chơi theo phong cách Nga: phản công bất ngờ, đẩy quân lên biên để tạo áp lực nhanh và khai thác sơ hở. Hai nước đang không chơi cùng một trò chơi nhưng lại đối đầu trên cùng một bàn cờ.

Hãy tưởng tượng Mỹ là quân trắng, Trung Quốc là quân đen. Quân vua đại diện cho quyền lực tối cao – Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Hậu của Mỹ là công nghệ lõi và quyền lực mềm, những công cụ chi phối toàn cầu qua đổi mới văn hóa và tư tưởng. Trong khi đó, hậu của Trung Quốc là hệ thống hạ tầng khổng lồ và khả năng kiểm soát chặt chẽ thị trường nội địa 1,4 tỷ dân.

Quân xe của Mỹ là sức mạnh hải quân vượt trội và mạng lưới đồng minh toàn cầu như NATO, AUKUS. Trung Quốc đối trọng bằng lực lượng hải quân PLA, sáng kiến "Vành đai và Con đường" (BRI) cùng các hiệp định thương mại khu vực. Tượng của Mỹ kiểm soát chuỗi cung ứng công nghệ và dữ liệu số toàn cầu, còn tượng của Trung Quốc đặt cược vào quy mô thị trường khổng lồ và các công cụ tài chính quốc gia như ngân hàng chính sách, quỹ đầu tư.

Mã của Mỹ linh hoạt trong chính sách thương mại tự do (FTA), ngoại giao song phương và các sáng kiến như IPEF để mở rộng ảnh hưởng. Mã của Trung Quốc tận dụng công du cấp cao, viện trợ kinh tế và yếu tố văn hóa truyền thống để thu hút đối tác. Tại tuyến đầu, ASEAN đóng vai trò như những quân tốt chiến lược – nếu được dẫn dắt đúng cách, quân tốt này có thể “hóa hậu” và thay đổi cục diện.

Trung tâm của bàn cờ địa chính trị hiện đại không nằm ở Moscow, London hay Washington mà là Biển Đông – nơi giao cắt của 60% thương mại toàn cầu. ASEAN, với các quốc gia như Việt Nam, Malaysia, Philippines và Thái Lan, vừa là bàn đạp vừa là vùng đệm giữa hai siêu cường. Ai kiểm soát được vùng trung tâm này sẽ nắm giữ lợi thế chiến lược. Mỹ muốn thiết lập lại luật chơi toàn cầu bằng cách ép các nước chọn phe. Trung Quốc thì tuyên bố "không cần chọn phe, chỉ cần tránh Mỹ". Đây chính là điểm va chạm nhạy cảm nhất.

Ngày 14 tháng 4 đánh dấu thời khắc cả hai nước lớn bắt đầu "mở trung cuộc". Trên bàn cờ vua địa chính trị năm 2025, Trung Quốc đã phá hàng phòng thủ, trong khi Mỹ triển khai đội hình theo hình thái bao vây. ASEAN chính là trung tâm của bàn cờ, và quân tốt nào không biết chọn đúng hướng sẽ bị đổi lấy mã, tượng hoặc thí đi không thương tiếc.

Xe đen của Trung Quốc tiến ra – đây là quân cờ di chuyển mạnh mẽ theo hàng dọc và ngang, đè lên không gian kiểm soát của đối phương. Ngày 14 tháng 4, quân đội Trung Quốc tổ chức tập trận hải quân quy mô lớn tại Biển Đông và Ấn Độ Dương, huy động tàu sân bay, máy bay ném bom chiến lược và diễn tập chống can thiệp từ xa nhằm vào Mỹ. Động thái này tương đương với nước đi xe từ A8 xuống D4, đặt áp lực trực tiếp lên trung tâm ASEAN. Mục tiêu của Bắc Kinh là gây sức ép tâm lý lên các nước Đông Nam Á trước chuyến công du của ông Tập Cận Bình, đồng thời cảnh báo Mỹ rằng nếu tiếp tục áp thuế quan, họ sẽ dùng hải quân làm vũ khí chiến lược.

Tuy nhiên, nước đi xe của Trung Quốc tuy mạnh nhưng vẫn mang tính chất chặn hơn là tấn công. Nó thiếu sự hỗ trợ từ mã, tượng và hậu để tạo thành thế liên hoàn. Trong khi đó, Mỹ lại chọn cách chơi kiên nhẫn hơn. Họ không vội vàng đưa xe hay hậu vào trận sớm mà dàn thế trận răng lược, chuẩn bị kỹ càng trước khi phản đòn. Chính quyền Trump 2.0 đang triển khai chiến thuật này qua ba hướng: siết chặt thuế quan lên 145% đối với hàng hóa Trung Quốc, chặn chuyển giao công nghệ lõi và thiết lập chuỗi FTA song phương với Israel, Việt Nam, Ấn Độ...

Trong cờ vua, mã là quân cờ của đột biến và bất ngờ. Ngày 14 tháng 4, ông Tập Cận Bình bất ngờ xuất hiện tại Việt Nam, Malaysia và Campuchia – một nước đi mã kinh điển, nhảy qua đầu tuyến phòng thủ của Mỹ và tiến vào vùng trung lập. Ông không nói về đối đầu mà nhấn mạnh "chống chủ nghĩa bảo hộ", "chia sẻ vận mệnh châu Á" và "kiến tạo trật tự đa cực". Đây là nước đi mã không gây tiếng động nhưng chiếm lĩnh không gian.

Nhưng cũng như trong cờ vua, mã không thể đi xa một mình. Nếu không có sự hỗ trợ từ xe, tượng và hậu, mã sẽ dễ bị bắt. ASEAN hiểu rõ điều này. Họ nhận tiền từ Bắc Kinh nhưng vẫn cảnh giác trước mô hình "nợ đổi tài nguyên". Họ muốn đón nhận nông tập nhưng cũng chờ xem Mỹ phản ứng ra sao. Các nước ASEAN đều rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan: nghiêng về Trung Quốc sẽ mất ưu đãi từ Mỹ; nghiêng về Mỹ sẽ đối mặt nguy cơ trả đũa từ Bắc Kinh.

Việt Nam, Malaysia, Campuchia... mỗi nước đều là quân tốt chiến lược trên bàn cờ Mỹ - Trung. Không phải vì yếu mà vì thế cờ xoay quanh họ. Quân tốt nào hiểu đúng thời điểm, tiến đúng hướng sẽ hóa hậu. Quân tốt nào do dự quá lâu sẽ bị loại khỏi bàn cờ khi đại chiến thực sự bắt đầu.

Ngày 14 tháng 4 cũng đánh dấu thời khắc Trung Quốc chuyển từ ve vãn sang quyết đấu. Họ phô trương sức mạnh hải quân, công du ngoại giao và tuyên bố không còn phụ thuộc vào Mỹ. Thuế trả đũa lên tới 84% đối với hàng Mỹ, tuyên bố bán tháo trái phiếu kho bạc và xây dựng mạng lưới thương mại riêng với Nga, Iran, Pakistan, Nam Mỹ và châu Phi. Đây là lời tuyên chiến mềm: "Chúng tôi không còn chơi bàn cờ của Hoa Kỳ. Chúng tôi tạo bàn cờ của riêng mình."

Nhưng Mỹ không vội chiếu tướng Tập Cận Bình. Họ muốn Trung Quốc lộ hết quân, kéo ra trận địa rồi mới siết vòng vây bằng đòn kinh tế, công nghệ và địa chiến lược. Nếu chiếu sớm, Trung Quốc có thể đảo chiều dư luận toàn cầu, biến mình thành nạn nhân. Hiện tại, Mỹ đang kiểm soát trung tâm bàn cờ với Philippines, Ấn Độ, Israel, Argentina, Việt Nam nghiêng về phía họ. Chuỗi cung ứng bán dẫn, công nghệ lõi và hệ thống trừng phạt tài chính bằng USD tạo ra ranh giới mà Trung Quốc chưa thể xuyên thủng.

Để lật ngược thế cờ, Trung Quốc cần rút hậu về phòng ngự, kích hoạt quân tượng để xây hệ thống công nghệ riêng, dùng mã linh hoạt hơn trong ngoại giao và thỏa hiệp chiến lược tạm thời với Mỹ. Nhưng nếu tiếp tục phản ứng thay vì định hình, dùng đòn chính trị ngắn hạn thay vì chiến lược dài hơi, bàn cờ của họ sẽ khép lại từng ô, từng quân một.