.png)
Dưới bầu trời khô cằn của Nam Texas, nơi những cánh đồng bông, cam và mía từng trù phú, giờ đây chỉ còn lại những mảnh đất nứt nẻ, cằn cỗi. Nắng gắt chiếu xuống dòng Rio Grande, con sông vốn là mạch sống của nông dân nơi đây, nhưng nay mực nước đã cạn đến mức báo động. Ở trung tâm của cơn khủng hoảng này là một cuộc tranh cãi đang leo thang giữa hai quốc gia láng giềng: Hoa Kỳ và Mexico.
Vào một ngày đầu tháng Tư năm 2025, Tổng thống Donald Trump, với phong cách quyết liệt quen thuộc, đã lên mạng xã hội Truth Social để đưa ra một lời cảnh báo đanh thép: ông đe dọa áp đặt thuế quan và thậm chí là các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Mexico, cáo buộc nước này “đánh cắp” nước của nông dân Texas.
Câu chuyện bắt đầu từ một hiệp ước đã tồn tại hơn tám thập kỷ. Năm 1944, Hoa Kỳ và Mexico ký kết Hiệp ước Phân bổ Nước, một thỏa thuận nhằm chia sẻ tài nguyên nước từ ba con sông chung: Rio Grande, Colorado và Tijuana. Theo hiệp ước, Mexico có nghĩa vụ cung cấp 1,75 triệu mẫu Anh nước (acre-feet, tương đương khoảng 2,15 tỷ mét khối) từ Rio Grande cho Hoa Kỳ trong mỗi chu kỳ năm năm. Đổi lại, Hoa Kỳ cam kết gửi 1,5 triệu mẫu Anh nước từ sông Colorado cho Mexico mỗi năm. Đây là một thỏa thuận mang tính lịch sử, được thiết kế để đảm bảo sự công bằng trong việc sử dụng nguồn nước quý giá giữa hai quốc gia có chung đường biên giới dài hơn 3.000 km. Tuy nhiên, vào năm 2025, khi chu kỳ năm năm hiện tại sắp kết thúc vào tháng Mười, Mexico chỉ mới chuyển giao chưa đến 30% lượng nước yêu cầu, để lại một khoản nợ nước ước tính lên tới 1,3 triệu mẫu Anh, theo số liệu từ Ủy ban Biên giới và Nước Quốc tế.
Tổng thống Trump, trong bài đăng của mình, không ngần ngại gọi đây là một hành động vi phạm hiệp ước. “Mexico đang nợ Texas 1,3 triệu mẫu Anh nước, nhưng họ lại đang phớt lờ nghĩa vụ của mình. Điều này thật bất công và đang gây tổn hại nghiêm trọng cho nông dân Nam Texas,” ông viết. Ông nhắc lại một câu chuyện đau lòng: năm ngoái, nhà máy đường duy nhất ở Texas đã phải đóng cửa, với lý do chính là thiếu nước tưới từ Mexico. Đối với Trump, đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà là một cuộc khủng hoảng kinh tế và sinh kế, ảnh hưởng trực tiếp đến những người nông dân mà ông xem là “xương sống của nước Mỹ”. Ông tuyên bố sẽ đảm bảo Mexico tuân thủ hiệp ước, nhấn mạnh rằng ông đã dừng việc chuyển nước từ sông Colorado đến Tijuana vào tháng trước như một biện pháp gây áp lực. “Bộ trưởng Nông nghiệp của tôi, Brooke Rollins, đang đứng lên bảo vệ nông dân Texas, và chúng tôi sẽ tiếp tục tăng cường các hậu quả, bao gồm thuế quan và có thể cả trừng phạt, cho đến khi Mexico giữ lời hứa và trả lại nước cho Texas!” ông khẳng định.
Ở phía bên kia biên giới, phản ứng của Mexico lại mang một sắc thái khác. Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum, một nhà khoa học và chính trị gia nổi tiếng với cách tiếp cận ôn hòa, đã nhanh chóng lên tiếng. Trong một bài đăng trên mạng xã hội X, bà thừa nhận rằng Mexico đã không thể đáp ứng đầy đủ nghĩa vụ nước theo hiệp ước, nhưng bà nhấn mạnh rằng nguyên nhân chính là đợt hạn hán kéo dài ba năm qua. “Trong phạm vi nước sẵn có, Mexico đã cố gắng tuân thủ hiệp ước,” bà viết. Hạn hán, theo bà, là một thách thức không chỉ đối với Mexico mà còn đối với toàn khu vực, được thúc đẩy bởi biến đổi khí hậu – một yếu tố mà hiệp ước năm 1944 chưa từng dự đoán. Bà cũng tiết lộ rằng Mexico đã gửi một “đề xuất toàn diện” tới các nhà ngoại giao Hoa Kỳ vào ngày hôm trước, bao gồm các hành động ngắn hạn để cung cấp thêm nước cho Texas. “Tôi tin rằng, như trong các vấn đề khác, chúng ta sẽ đạt được thỏa thuận,” bà nói, thể hiện sự lạc quan và mong muốn đối thoại thay vì đối đầu.
Tuy nhiên, lời kêu gọi hòa giải của bà Sheinbaum không làm dịu đi những tiếng nói giận dữ từ Texas. Các nhóm nông dân ở khu vực Thung lũng Rio Grande, nơi ngành nông nghiệp trị giá hàng tỷ đô la phụ thuộc nặng nề vào nước từ Mexico, đã lên tiếng cảnh báo về một mùa vụ “thảm khốc” sắp tới. Ngành cam quýt của Texas, đứng thứ ba toàn quốc sau California và Florida, đang đối mặt với nguy cơ sụp đổ nếu tình trạng thiếu nước tiếp diễn. “Chúng tôi không thể trồng cây mà không có nước,” một nông dân ở Weslaco, Texas, chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn gần đây. “Mexico đang giữ nước của chúng tôi, và điều đó đang giết chết sinh kế của chúng tôi.” Những lời này phản ánh tâm trạng chung của nhiều người ở Nam Texas, nơi nước không chỉ là tài nguyên mà còn là biểu tượng của sự sống và thịnh vượng.
Căng thẳng quanh vấn đề nước không phải là mới. Trong lịch sử, Hoa Kỳ và Mexico đã nhiều lần bất đồng về việc thực thi hiệp ước năm 1944. Năm 2020, một cuộc xung đột nghiêm trọng đã nổ ra khi nông dân ở bang Chihuahua, Mexico, chiếm giữ một con đập để ngăn chính phủ Mexico chuyển nước sang Hoa Kỳ. Cuộc đối đầu dẫn đến đụng độ với Vệ binh Quốc gia Mexico, khiến một người biểu tình thiệt mạng. Vụ việc đã làm nổi bật sự nhạy cảm của vấn đề nước ở cả hai phía biên giới, nơi các cộng đồng địa phương đều coi nước là tài sản sống còn. Ở Mexico, các bang miền bắc như Chihuahua cũng đang đối mặt với hạn hán nghiêm trọng, và chính phủ liên bang phải đối mặt với áp lực nội bộ khi cố gắng đáp ứng nghĩa vụ quốc tế.
Trong bối cảnh này, lời đe dọa thuế quan và trừng phạt của Trump không chỉ là một động thái ngoại giao mà còn mang tính chính trị sâu sắc. Đối với ông, việc bảo vệ nông dân Texas là một phần trong chiến lược rộng lớn hơn nhằm củng cố hình ảnh của mình như một nhà lãnh đạo cứng rắn, đặt lợi ích của người Mỹ lên hàng đầu. Ông đã đề cập đến vai trò của Thượng nghị sĩ Ted Cruz, người từ lâu đã dẫn đầu nỗ lực yêu cầu Mexico tuân thủ hiệp ước, như một cách để gắn kết vấn đề này với các đồng minh chính trị trong nước. Đồng thời, ông cũng chỉ trích chính quyền tiền nhiệm, gọi cựu Tổng thống Joe Biden là “ngái ngủ” vì đã không làm gì để hỗ trợ nông dân Texas. Đây là một cách tiếp cận quen thuộc của Trump: biến một vấn đề kỹ thuật thành một câu chuyện chính trị, với những nhân vật anh hùng và kẻ phản diện rõ ràng.
Tuy nhiên, lời đe dọa thuế quan cũng làm dấy lên lo ngại về tác động kinh tế rộng lớn hơn. Mexico là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Hoa Kỳ, với kim ngạch thương mại song phương đạt hơn 800 tỷ đô la mỗi năm. Việc áp đặt thuế quan có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, tăng giá hàng hóa và gây tổn hại cho cả hai nền kinh tế. Một số nhà phân tích cảnh báo rằng nếu Trump đưa vấn đề nước vào các cuộc đàm phán thương mại, điều này có thể làm phức tạp thêm mối quan hệ vốn đã căng thẳng giữa hai nước, đặc biệt khi cả hai bên đang nỗ lực giải quyết các vấn đề khác như buôn lậu fentanyl và nhập cư bất hợp pháp.
Ở Mexico, chính quyền của bà Sheinbaum đang cố gắng giữ thế cân bằng.
Một mặt, bà muốn tránh làm leo thang căng thẳng với Trump, người mà bà từng gọi là “một người tuyệt vời” trong một bài phát biểu trước đó. Mặt khác, bà phải đối mặt với áp lực từ các bang miền bắc Mexico, nơi người dân địa phương cũng đang vật lộn với tình trạng khan hiếm nước. Theo các nguồn tin, Mexico đã đồng ý gửi thêm 122.000 mẫu Anh nước và đang xem xét chuyển thêm 81.000 mẫu Anh nữa, nhưng con số này vẫn chỉ chiếm chưa đến 40% lượng nước nợ theo hiệp ước. Điều này cho thấy Mexico đang cố gắng thể hiện thiện chí, nhưng hạn chế về tài nguyên nước khiến họ khó có thể đáp ứng đầy đủ yêu cầu của Hoa Kỳ.
Tại Texas, câu chuyện về nước vẫn tiếp tục là tâm điểm của sự chú ý. Ở các thị trấn nhỏ dọc theo Rio Grande, nông dân tụ tập tại các quán cà phê, bàn luận về mùa vụ sắp tới với vẻ mặt lo âu. Họ biết rằng, dù các chính trị gia có nói gì, nước vẫn là thứ quyết định số phận của họ. Trong khi đó, ở Washington và Mexico City, các nhà ngoại giao đang gấp rút tìm kiếm một giải pháp trước khi lời đe dọa của Trump trở thành hiện thực. Dưới ánh nắng gay gắt của mùa xuân, dòng Rio Grande vẫn lặng lẽ chảy, mang theo hy vọng và cả những bất đồng chưa được giải quyết giữa hai quốc gia.