SGMOI - Tin tức thế giới

Trong suốt chiều dài lịch sử quan hệ quốc tế, mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc là một câu chuyện đầy biến động, từ những ngày hợp tác trong chiến tranh đến căng thẳng thương mại khốc liệt hiện nay. Mỹ từng nhiều lần dang tay giúp đỡ Trung Quốc trong những thời khắc khó khăn, từ Thế chiến II, gia nhập Liên Hợp Quốc, đến hội nhập kinh tế toàn cầu. Thế nhưng, những hành động gần đây của Trung Quốc dường như đã biến ân nhân thành “tội đồ” trong mắt Bắc Kinh. Bài viết này điểm lại những lần Mỹ hỗ trợ Trung Quốc và những gì Mỹ nhận được sau đó, qua lăng kính các sự kiện lịch sử và thời sự.

Mỹ Hỗ Trợ Trung Quốc Trong Thế Chiến II Và Nội Chiến Quốc-Cộng

Vào giai đoạn đầu của Thế chiến II, Mỹ là đồng minh quan trọng của Trung Hoa Dân quốc, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Tưởng Giới Thạch. Hoa Kỳ đã cung cấp viện trợ quân sự và kinh tế đáng kể để giúp Trung Quốc chống lại sự xâm lược của Nhật Bản. Từ năm 1941, thông qua Đạo luật Cho vay - Cho thuê (Lend-Lease Act), Mỹ đã gửi hàng triệu tấn vật tư, vũ khí và hỗ trợ tài chính đến Trung Quốc để duy trì mặt trận chống Nhật.

Tuy nhiên, khi nội chiến Quốc-Cộng lần thứ hai bùng nổ (1945-1949), chính sách của Mỹ trở nên phức tạp hơn. Chính quyền Tổng thống Harry Truman đã cử tướng George Marshall làm trung gian hòa giải giữa Quốc dân đảng và Đảng Cộng sản Trung Quốc (CCP). Năm 1946, Marshall thúc đẩy ký kết Hiệp định Song Thập, buộc hai bên ngừng bắn và thành lập Chính phủ Liên hiệp. Nhưng khi Quốc dân đảng đang chiếm ưu thế trên chiến trường, lệnh ngừng bắn này bị cho là đã tạo cơ hội cho CCP củng cố lực lượng. Từ giữa năm 1946 đến đầu năm 1948, Mỹ áp đặt lệnh cấm vận vũ khí đối với Quốc dân đảng, chỉ dỡ bỏ vào cuối năm 1947 với lượng hỗ trợ hạn chế, không đủ đáp ứng nhu cầu chiến đấu. Viện trợ sau đó đến quá muộn, khi quân đội CCP đã giành thế thượng phong. Chính sách ưu tiên châu Âu để ngăn chặn Liên Xô khiến Mỹ giảm hỗ trợ cho Quốc dân đảng, góp phần vào thất bại của họ trong cuộc nội chiến.

Mỹ Giúp Trung Quốc Gia Nhập Liên Hợp Quốc Và Thiết Lập Quan Hệ Ngoại Giao

Trước năm 1971, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa bị cô lập trên trường quốc tế, không được công nhận là đại diện hợp pháp của Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc. Mỹ và nhiều nước phương Tây chỉ công nhận Trung Hoa Dân quốc (Đài Loan). Tuy nhiên, sau chuyến thăm lịch sử của Tổng thống Richard Nixon tới Trung Quốc năm 1972, cục diện thay đổi. Ngày 25 tháng 10 năm 1971, với sự ủng hộ của Mỹ, Liên Hợp Quốc thông qua Nghị quyết 2758, khôi phục quyền lợi hợp pháp của Trung Quốc, thay thế Đài Loan tại Hội đồng Bảo an. Trung Quốc trở thành một trong năm thành viên thường trực, đánh dấu bước ngoặt thoát khỏi thế cô lập.

Năm 1979, Mỹ và Trung Quốc chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao dưới thời Tổng thống Jimmy Carter. Động thái này không chỉ mở ra thời kỳ hợp tác mới mà còn giúp Trung Quốc tiếp cận thị trường, công nghệ phương Tây và giảm áp lực từ Liên Xô. Đây là nền tảng để Trung Quốc bắt đầu công cuộc cải cách kinh tế và vươn lên thành cường quốc sau này.

Mỹ Hỗ Trợ Trung Quốc Trong Lĩnh Vực Kinh Tế

Quan hệ kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc được củng cố mạnh mẽ từ cuối những năm 1970. Ngày 7 tháng 5 năm 1979, Tổng thống Carter ký thỏa thuận thương mại song phương, cấp quy chế tối huệ quốc (MFN) cho Trung Quốc, mang lại ưu đãi thuế quan và điều kiện thương mại đặc biệt. Năm 1980, Mỹ sử dụng ảnh hưởng trong Ngân hàng Thế giới để giúp Trung Quốc khôi phục tư cách thành viên, mở ra nguồn vốn quốc tế. Từ năm 1981, Ngân hàng Thế giới bắt đầu cung cấp các khoản vay đều đặn cho Trung Quốc. Đến năm 1986, với sự hỗ trợ của Mỹ và Nhật Bản, Trung Quốc gia nhập Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), nhận được hơn 40 tỷ USD tiền vay từ đó đến nay.

Đỉnh cao của sự hỗ trợ kinh tế là ngày 11 tháng 12 năm 2001, khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) với sự hậu thuẫn lớn từ Mỹ. Tổng thống George W. Bush sau đó ký lệnh thiết lập quan hệ thương mại bình thường vĩnh viễn với Trung Quốc, có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2002. Kết quả là thương mại song phương tăng vọt, từ 12,88 triệu USD năm 1972 lên 660 tỷ USD năm 2018, với cán cân nghiêng về Trung Quốc (xuất khẩu sang Mỹ đạt 539,6 tỷ USD so với 120,1 tỷ USD từ Mỹ sang Trung Quốc). Sau khi gia nhập WTO, GDP Trung Quốc tăng gấp 9 lần, trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Trung Quốc Đáp Trả Mỹ Như Thế Nào?

Dù nhận được nhiều sự hỗ trợ từ Mỹ, Trung Quốc cũng có những hành động gây tranh cãi. Đêm 3 rạng sáng 4 tháng 6 năm 1989, chính quyền Bắc Kinh dùng quân đội và xe tăng đàn áp đẫm máu cuộc biểu tình đòi dân chủ tại Quảng trường Thiên An Môn, khiến hàng ngàn người thiệt mạng. Sự kiện này gây phẫn nộ quốc tế, nhưng Mỹ không cắt đứt quan hệ kinh tế. Tổng thống George H.W. Bush gửi thư cho Đặng Tiểu Bình, bày tỏ sẵn sàng duy trì hợp tác bất chấp áp lực trong nước. Năm 1993, Tổng thống Bill Clinton đề xuất điều kiện nhân quyền để gia hạn MFN, nhưng dưới sức ép từ doanh nghiệp Mỹ, chính sách này bị gỡ bỏ, và MFN được gia hạn từ năm 1994-1995.

Gần đây, căng thẳng thương mại giữa hai nước leo thang. Ngày 2 tháng 4 năm 2025, Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh áp thuế đối ứng 10% lên hàng hóa nhập khẩu từ nhiều quốc gia, với mức cao hơn cho Trung Quốc (84%). Ngày 9 tháng 4, Mỹ áp thuế lên 86 quốc gia, nhưng sau đó tạm dừng 90 ngày với hơn 75 nước không trả đũa, giảm thuế chung xuống 10%. Riêng Trung Quốc, do đáp trả thuế quan Mỹ, chịu mức thuế đối ứng tăng lên 125%, cộng với 20% trước đó, tổng cộng 145%. Bắc Kinh phản ứng bằng cách tăng thuế nhập khẩu hàng hóa Mỹ từ 84% lên 125%, có hiệu lực từ ngày 12 tháng 4 năm 2025. Trung Quốc cáo buộc Mỹ là “kẻ bắt nạt”, kêu gọi liên minh chống Mỹ, nhưng dường như đang rơi vào thế cô lập khi nhiều nước chọn đàm phán với Washington.

Mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc là một bức tranh đa chiều. Mỹ từng là ân nhân, giúp Trung Quốc vượt qua khó khăn và vươn lên mạnh mẽ. Nhưng những hành động đáp trả của Trung Quốc, từ Thiên An Môn đến chiến tranh thương mại, đặt ra câu hỏi lớn về những gì Mỹ nhận được sau tất cả. Lịch sử và thời sự tiếp tục là lời nhắc nhở về sự phức tạp trong quan hệ hai cường quốc này.