Khi một đế chế bắt đầu sụp đổ, dấu hiệu đầu tiên không phải là tiếng súng hay bom đạn, mà chính là sự ngưng trệ trong dòng chảy thương mại. Những con tàu nằm im trong cảng, những cỗ máy thép phủ bụi và rỉ sét vì không còn lệnh sản xuất. Và giờ đây, Hoa Kỳ đã chính thức tung ra một vũ khí đáng sợ hơn bất kỳ tên lửa nào: thuế quan. Chỉ với một sắc lệnh lạnh lùng từ Nhà Trắng – mức thuế 25% áp lên nhôm và thép nhập khẩu – thế giới rung chuyển. Bắc Kinh lo ngại, Tokyo cân nhắc, Ottawa phản đối, và ngay cả các đồng minh thân cận cũng không thể đứng ngoài cuộc. Đây không chỉ là một cuộc chiến thương mại đơn thuần, mà là một trận đấu giành quyền lực kinh tế toàn cầu. Ai sẽ làm chủ ngành công nghiệp tương lai? Ai sẽ kiểm soát huyết mạch kinh tế của thế giới? Hãy cùng khám phá.
Đằng sau quyết định áp thuế này của Tổng thống Donald Trump là một kế hoạch đầy tham vọng. Ông tuyên bố rằng mục tiêu chính là bảo vệ ngành công nghiệp thép và nhôm nội địa khỏi sự cạnh tranh không công bằng, đặc biệt từ Trung Quốc – quốc gia sản xuất hơn 50% lượng thép toàn cầu. Bắc Kinh đã phải đối mặt với tình trạng dư thừa thép trong nhiều năm, dẫn đến việc xuất khẩu số lượng lớn thép giá rẻ sang Mỹ và các nước khác. Điều này không chỉ khiến các nhà sản xuất nội địa tại Mỹ gặp khó khăn mà còn gây ra sự mất cân bằng nghiêm trọng trên thị trường quốc tế.
Tuy nhiên, bề ngoài, lệnh áp thuế dường như nhắm vào các đối tác thương mại lớn của Mỹ như Nhật Bản, Hàn Quốc, EU và Canada. Nhưng thực tế, mũi nhọn chính lại hướng thẳng vào Trung Quốc. Dữ liệu cho thấy, mặc dù Trung Quốc không phải là quốc gia xuất khẩu thép lớn nhất sang Mỹ (so với Canada hay Mexico), nhưng lượng thép mà Bắc Kinh sản xuất vẫn có tác động mạnh mẽ đến thị trường. Nhiều nghi vấn xoay quanh việc thép Trung Quốc được “ngụy trang” dưới nhãn mác của các quốc gia khác, chẳng hạn như Việt Nam, Hàn Quốc, Đài Loan, Thái Lan, hay Malaysia để tránh thuế.
Sau khi Mỹ áp thuế lên thép và nhôm từ Trung Quốc vào năm 2018, xuất khẩu từ các quốc gia này sang Mỹ đã tăng đột biến. Ví dụ, xuất khẩu thép từ Việt Nam sang Mỹ tăng từ khoảng 1 triệu tấn năm 2017 lên 3,3 triệu tấn năm 2018. Điều này khiến Bộ Thương mại Mỹ buộc phải điều tra và áp dụng mức thuế chống bán phá giá đối với một số sản phẩm thép và nhôm nhập khẩu từ Việt Nam, cáo buộc rằng chúng thực chất có nguồn gốc từ Trung Quốc.
Vậy, điều gì xảy ra với Trung Quốc khi đối mặt với mức thuế 25% này? Rõ ràng, sản phẩm thép và nhôm của họ trở nên kém cạnh tranh hơn trên thị trường Mỹ. Bắc Kinh buộc phải tìm kiếm các thị trường mới ở châu Âu, Đông Nam Á và các quốc gia đang phát triển. Tuy nhiên, hành trình này không hề dễ dàng. Các quốc gia khác cũng bắt đầu áp thuế chống bán phá giá nếu nghi ngờ Trung Quốc bán thép với giá thấp không công bằng. Điều này đẩy ngành công nghiệp thép và nhôm của Trung Quốc vào tình thế khó khăn hơn bao giờ hết.
Trong khi đó, Việt Nam lại đứng trước cơ hội và thách thức song hành. Theo World Steel, Việt Nam hiện xếp thứ 13 thế giới và đứng đầu Đông Nam Á về sản lượng thép, với hai đại diện lớn là Hòa Phát và Formosa Hà Tĩnh. Mức thuế 25% của Mỹ đối với thép Trung Quốc tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị phần tại các thị trường quốc tế, đặc biệt là Mỹ. Tuy nhiên, chi phí nguyên liệu đầu vào tăng cao do phụ thuộc vào nhập khẩu từ Trung Quốc có thể khiến sản phẩm thép Việt Nam trở nên đắt đỏ hơn, giảm khả năng cạnh tranh.
Mối lo ngại lớn hơn nằm ở khả năng Việt Nam bị cuốn vào vòng xoáy trừng phạt thứ cấp từ Washington nếu hợp tác quá chặt chẽ với Trung Quốc trong lĩnh vực thép. Hiện tại, mọi động thái của Mỹ đều nhằm kiềm chế Bắc Kinh, biến Trung Quốc thành mục tiêu chính trong cuộc chiến kinh tế. Câu hỏi đặt ra là, liệu Việt Nam có thể tận dụng cơ hội này để phát triển ngành thép trong nước, đồng thời giữ được sự cân bằng trong quan hệ quốc tế?